Nord Express w Polsce

Nord Express, Pociąg luksusowy (Lux).
Rozpoczął kursowanie 9 maja 1896 roku z Paryża i Ostendy przez Liege, Kolonię, Berlin, Elbląg i Królewiec do Wierzbołowa. Tam, na granicy prusko-rosyjskiej następowała przesiadka do szerokotorowego składu kolei rosyjskich. W ten sposób - przez Kowno i Wilno można było kontynuować dalszą podróż do ówczesnej stolicy Rosji - Sankt Petersburga.

Założeniem twórców tego połączenia było stworzenie pociągu będącego odpowiednikiem Orient Expressu, który łączył północ i południe Europy. Nord Express miał łączyć Europę z zachodu na wschód. Problem z różnymi szerokościami torów w Europie 1454, Hiszpanii i Portugalii 1668 mm, zaś w ZSRR 1545 mm powodował konieczność przesiadek. Komunistyczna Rosja za czasów ZSSR również nie była zainteresowana rozwijaniem takich relacji. W rezultacie nigdy nie udało się utrzymać tego połączenia jako transkontynentalnego w dłuższym okresie czasu.

W roku 1900 uruchomiono "polską" gałąź odczepianą w Berlinie. Skład ten przez Poznań, Toruń, Kutno i Skierniewice (a więc wykorzystując jedną z niewielu normalnotorowych linii na obszarze Królestwa Polskiego) jechał do Warszawy. W 1908 roku trasę grupy warszawskiej przedłużono do Moskwy. Oczywiście konieczna była przesiadka do składu szerokotorowego - odbywało się to na stacji Warszawa Terespolska.


Nord Express prowadzony przez parowóz 01.089 na terenie Niemiec

Po I Wojnie Światowej wojnie pociąg powrócił na tory 15 maja 1927 roku. Jego trasa (z uwagi na zmiany geopolityczne w Europie) była jednak nieco zmieniona. Kursował teraz z Paryża, Calais i Ostendy do Berlina. Tam - po staremu - dzielił się na dwie części. Północna przez Piłę, Elbląg, Królewiec, Ejdkuny i Kowno jechała teraz do Rygi - stolicy niepodległej Łotwy (na odcinku Chojnice-Tczew przejeżdżając przez terytorium Polski). Południowa przez Zbąszyń, Poznań, Ostrów Wielkopolski i Łódź Kaliską docierała do Warszawy.

W roku 1929 część warszawska została skierowana na nową linię Strzałkowo-Konin-Kutno, dzięki czemu czas przejazdu ze Zbąszynia do stolicy uległ skróceniu o godzinę i 45 minut. Siedem lat później relacja części warszawskiej uległa wydłużeniu (przez Białystok i Słonim) do stacji Stołpce na granicy polsko-sowieckiej. Po stronie sowieckiej graniczną stacją było Niegorełoje i taka relacja funkcjonuje w większości opracowań. Tam możliwa była przesiadka do szerokotorowego składu kolei ZSSR jadącego do Moskwy.

W okresie 1935-1939 roku osiągał największą prędkość handlową spośród wszystkich pociągów obsługiwanych trakcją parową na terenie Polski. Ze Zbąszynia do Warszawy Głównej (379 km) pociąg jechał 4 godziny i 45 minut, a więc ze średnią 79,8 km na godzinę.

W rozkładzie jazdy PKP był różnie oznakowany - na przykład literką L jako pociąg pospieszny Luksusowy (Lux). W książkowym Urzędowym Rozkładzie Jazdy i Lotów często często poświęcano mu odrębną wzmiankę. W 1939 roku pociąg kursował następująco: Stołpce 06.47, Baranowicze 07.44, Białystok 10.26, Warszawa Wschodnia 12.54/12.58, Warszawa Główna 13.06/16,  Kutno 14.50/56,  Poznań 17.13/17.14, Zbąszyń 18.04, Berlin 20.49, Paryż 10.51.

Pociąg jechał przez Polskę w kierunku wschodnim w środy, piątki i niedziele, a w kierunku zachodnim we wtorki, czwartki i soboty. Pociąg zakończył kursowanie wraz z wybuchem II Wojny Światowej, ale kursował na trasie Paryż-Warszawa-Moskwa pod nazwą Nord Express również po II Wojnie Światowej. W jego składzie były wagony sypialne np. z Berlina do Bukaresztu, czy z Berlina do Warszawy Głównej. Nie był już jednak prowadzony przez CIWL. W późniejszych latach pociąg zmienił nazwę na Ost-West Express i prowadził na polskim odcinku od osiemnastu do dwudziestu wagonów pasażerskich. Po zakończeniu kursowania Ost-West Expressu kontynuatorem tej linii był z kolei polski pociąg EuroNight Jan Kiepura, który prowadził między innymi grupę wagonów z Moskwy i z Mińska. Wszystkie te pociągi prowadziły na różnych odcinkach grupy wagonów w różnych relacjach bądź wagony kursowe o niespotykanych dziś relacjach, na przykład Moskwa-Oostende-Londyn. Obecnie na tej trasie jako pociąg EuroNight Moskwa-Paryż kursuje jednolity skład wagonów kolei rosyjskich, nie ma wagonów kursowych, z tym że na odcinku Warszawa Wschodnia-Paryż włączany jest polski wagon restauracyjny Wars. Co ciekawe w pewnym okresie były włączane dwa wagony restauracyjne do jednego składu jednocześnie.

Pm36 i Nord Express
Parowozy te nie były nigdy oficjalnie na stanie PKP, jednak były przez pewien czas testowane w tak zwanej eksploatacji nadzorowanej. Prowadziły między innymi właśnie Nord Express na odcinku Zbąszyń-Kutno. Był to pociąg, do którego prowadzenia parowozy te idealnie się nadawały.

Piotr Salecki

• Bibliografia i źródła: tutaj

Inne artykuły o Nord Expressie

• http://meg68.blogspot.com/2012/04/nord-ekspress-pociag-z-dusza.htm
• Świat Kolei 6/2001 strona 17 - wspomnienia Wacława Szeflera (wtedy pomocnika maszynisty), który pracował w tym czasie na Pm36-1

• słynne pociągi
  

Zestawienie składu Nord Expressu rok 1935
Wagony sypialne: CIWL. Lomotywy parowe: Niemcy: 17.10, 01, Polska: Pd5, Pk2, Pt31, Pm36

Nord Express w latach do I Wojny Światowej. Trasa podstawowa zaznaczona jest kolorem czerwonym. Możliwość kontynuowania podróży z dogodną przesiadką kolorem czarnym i niebieskim.

Nord Express w latach 1925-1939. Trasa podstawowa a także część tras wagonów kursowych zaznaczona jest kolorem czerwonym. Możliwość kontynuowania podróży z dogodną przesiadką kolorem czarnym. Kolorem niebieskim zaznaczono okresowe zmiany trasy.

Plakat reklamowy Nord Expressu z okresu międzywojennego


Belgijski plakat z 1928 uwzględniający w siatce połączeń Nord Express